وقتی معاون وزیر میراث به سیرجان می‌آید اما حتا برای خرید قوتو هم سری به بازار سنتی ما نمی‌زند!
قوتویی برای معاون وزیر میراث
به تازگی سخنان آقای معتمدی‌زاده، نماینده مردم سیرجان و بردسیر در مجلس شورای اسلامی، بار دیگر نگاه‌ها را متوجه یکی از کهن‌ترین و در عین حال مظلوم‌ترین آثار تاریخی و هویتی این شهر کرد: بازار سنتی سیرجان. وی در اظهارات خود تأکید کرده بود که وضعیت فعلی بازار نه در شأن مردم و نه در شأن تاریخ این دیار است. این سخنان هرچند تازگی ندارد، اما تلنگری جدی است به مسوولانی که سال‌ها وعده داده‌اند و هیچ‌گاه به وعده‌های‌شان عمل نکرده‌اند.
هویت تاریخی سیرجان در قلب بازار
بازار سنتی سیرجان، همچون بسیاری از شهرهای قدیمی ایران، نه فقط محل دادوستد بلکه قلب تپنده فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهر در طول تاریخ بوده است. این بازار با معماری بومی، حجره‌های قدیمی، گذرها و تیمچه‌های خود، روایتگر زندگی نسل‌های گذشته است. هر رهگذری که از میان این بازار عبور کند، حس می‌کند در دل تاریخ قدم می‌زند. اما این میراث ارزشمند سال‌هاست که زیر غبار فراموشی مانده و به جای آنکه به یک جاذبه گردشگری و مرکز رونق اقتصادی تبدیل شود، به نقطه‌ای اگرچه همچنان طبق سنت پر جنب و جوش اما آسیب‌دیده بدل شده است.
پاسکاری چندین‌ساله میان مسوولان
یکی از مهم‌ترین نقدهایی که معتمدی‌زاده مطرح کرد، پاسکاری مسوولیت‌ها میان دستگاه‌های مختلف است. سال‌هاست موضوع مرمت بازار سنتی سیرجان میان شهرداری، میراث فرهنگی، اوقاف و حتا صنوف و بخش خصوصی دست‌به‌دست می‌شود. هر مدیری که می‌آید وعده مرمت و احیا می‌دهد و هر مدیری که می‌رود این وعده‌ها را نیمه‌کاره رها می‌کند. نتیجه آن شده که بازار، به جای بازآفرینی و رونق، هر روز فرسوده‌تر و بی‌روح‌تر می‌شود.
مقایسه با رفسنجان و کرمان؛ دو تجربه موفق
اگر به فاصله چند ده کیلومتری سیرجان، در رفسنجان قدم بزنیم، بازار تاریخی آنجا تصویری متفاوت ارائه می‌دهد. بازار سنتی رفسنجان طی سال‌های اخیر با همکاری شهرداری، میراث فرهنگی و مشارکت کسبه به بهترین شکل مرمت و بازآفرینی شده است. امروز این بازار نه تنها محل خرید و فروش، بلکه یک جاذبه گردشگری ارزشمند برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است.
در کرمان نیز، بازار تاریخی کرمان که یکی از طولانی‌ترین بازارهای ایران است، نمونه‌ای روشن از مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی دقیق است. این بازار با مرمت اصولی، نورپردازی، ساماندهی حجره‌ها و بازآفرینی فضاهای فرهنگی، به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و اقتصادی استان تبدیل شده است. حضور گردشگران داخلی و خارجی در بازار کرمان، خود نشان‌دهنده ارزش افزوده‌ای است که این مرمت‌ها ایجاد کرده است.
حال این پرسش پیش می‌آید: چرا در سیرجان، با وجود داشتن بازاری ارزشمند و موقعیتی ممتاز در مسیر ترانزیت و اقتصاد ملی، چنین توفیقی حاصل نشده است؟
فرسایش سرمایه اجتماعی
بی‌توجهی به بازار سنتی سیرجان فقط فرسایش یک بنای تاریخی نیست، بلکه به فرسایش سرمایه اجتماعی نیز منجر می‌شود. مردمی که بارها وعده‌های مرمت را شنیده‌اند اما هیچ‌گاه نتیجه‌ای ندیده‌اند، به تدریج اعتمادشان به مدیران و نهادها کم می‌شود. بازاری که می‌توانست محل رونق اقتصادی و فرهنگی باشد، امروز بیشتر به نمادی از ناکارآمدی مدیریتی شباهت دارد.
فرصت‌های از دست‌رفته
بازار سنتی سیرجان می‌توانست با اندکی برنامه‌ریزی به مرکز صنایع‌دستی و محصولات بومی، به‌ویژه گلیم سیرجان که برند جهانی دارد، تبدیل شود. این بازار می‌توانست محلی برای عرضه مستقیم محصولات هنرمندان و تولیدکنندگان باشد و از رهگذر جذب گردشگران داخلی و خارجی، به چرخه اقتصاد محلی جان تازه‌ای ببخشد. اما این فرصت‌ها یکی پس از دیگری از دست رفته‌اند، چرا که هیچ طرح جامع و اجرایی برای مرمت و بهره‌برداری از این فضا ارائه نشده است.
ضرورت تغییر رویکرد
تجربه رفسنجان و کرمان نشان می‌دهد که اگر اراده‌ای جدی و همکاری واقعی میان نهادها شکل بگیرد، احیای بازارهای تاریخی نه تنها ممکن، بلکه به یک فرصت طلایی برای توسعه شهری تبدیل می‌شود. سیرجان نیز از این قاعده مستثنی نیست. تنها کافی است مسئولان شهری و استانی از رویکرد «پاسکاری» فاصله بگیرند و با تشکیل یک ستاد مشترک، طرح جامع مرمت و بازآفرینی بازار را در اولویت قرار دهند.
نقش نماینده و پیگیری ملی
سخنان معتمدی‌زاده در این زمینه می‌تواند نقطه آغازی باشد برای پیگیری جدی در سطح ملی. اگر نماینده سیرجان بتواند موضوع بازار را به عنوان یک مطالبه عمومی در سطح وزارت میراث فرهنگی و سازمان برنامه و بودجه مطرح کند، شاید منابع مالی و اعتبارات ویژه‌ای برای آن اختصاص یابد. اما شرط موفقیت، پیگیری مستمر و همراهی دستگاه‌های محلی است.
بازار سیرجان؛ فرصتی برای آینده
بازار سنتی سیرجان تنها یک بنای تاریخی نیست؛ هویت شهری و ظرفیت اقتصادی است که می‌تواند آینده سیرجان را متحول کند. در روزگاری که گردشگری فرهنگی یکی از پایه‌های اقتصاد
جهانی است، بی‌توجهی به چنین ظرفیتی خسارتی جبران‌ناپذیر خواهد بود.
سخنان اخیر نماینده سیرجان بار دیگر ضعف‌های مدیریتی در مرمت بازار سنتی این شهر را عیان کرد. در حالی که بازارهای رفسنجان و کرمان با مرمت‌های اصولی به جاذبه‌های مهم گردشگری و اقتصادی تبدیل شده‌اند، بازار سیرجان همچنان درگیر وعده‌ها و بی‌توجهی‌هاست. اکنون زمان آن رسیده که مسئولان از پاسکاری مسوولیت‌ها دست بردارند و با برنامه‌ای روشن، منابع مالی مشخص و اراده‌ای جدی، این میراث ارزشمند را احیا کنند.
اگر چنین نشود، نه تنها یک بنای تاریخی ارزشمند از دست خواهد رفت، بلکه فرصتی بزرگ برای رونق اقتصادی و ارتقای هویت شهری نیز بر باد خواهد رفت و همه‌ی این ها در حالی‌ست که معاون وزیر میراث فرهنگی و گردشگری تا سیرجان و گهرپارک می‌آید اما انگار برایش اهمتی ندارد و حتا به بهانه‌ی خرید قوتو هم سری به این بازار نمی‌زند!